Ekonomia i społeczeństwo

Opis wenezuelskiego modelu gospodarczego

Na podstawie artykułu 299 Konstytucji Boliwariańskiej Republiki Wenezueli, ustrój społeczno-ekonomiczny kraju „opiera się na zasadach sprawiedliwości społecznej, demokracji, efektywności, wolnej konkurencji, ochronie środowiska, produktywności i solidarności, celem zapewnienia integralnego rozwoju jednostki oraz godnego życia, z pożytkiem dla ogółu”. W tym kontekście, artykuł 299 stanowi, że „państwo, wraz z inicjatywą prywatną, będzie promowało harmonijny rozwój gospodarczy, w celu stworzenia miejsc pracy, wzrostu PKB, podniesienia poziomu życia ludności oraz wzmocnienia suwerenności ekonomicznej państwa.”

  • Przyrost PKB – wzrost gospodarczy. Według Centralnego Banku Wenezueli, do pierwszego kwartału 2011 roku gospodarka wenezuelska rosła średnio o 4% biorąc pod uwagę poprzedzające ten czas cztery kolejne kwartały. Należy ponadto pamiętać, że, po raz pierwszy od dziesięcioleci, Wenezuela utrzymała znaczny wzrost gospodarczy ( między 18% a 4,9%) oraz stały wzrost od 2004 r. do 2008 r. Ze względu na zamach stanu i sabotaż paliwowy wspierane przez sektory opozycji przeciwne konstytucyjnemu rządowi prezydenta Chaveza, lata 2002 i 2003 jako jedyne nie przyniosły zrównoważonego wzrostu gospodarce wenezuelskiej od czasu pierwszego wyboru Chaveza na prezydenta. Należy podkreślić, że w roku 2004 przyrost gospodarczy osiągnął historyczne 18,3%. Rok 2008 zaznaczył się stopą wzrostu na średnim poziomie 4,9%. Światowy kryzys finansowy zatrzymał ten wzrost w latach 2009 i 2010, jednak powrócił w roku 2011. Dzięki aktywności gospodarczej, działalność poza sektorem paliwowym wzrosła do 4,4%, podczas gdy sektor paliwowy osiągnął pułap 0,3%.
    Obecnie Wenezuela jest piątą co do wielkości gospodarką w Ameryce Łacińskiej, po Brazylii, Meksyku,  Argentynie i Kolumbii.
  • Wpływy z podatków. Od czasu wyboru na prezydenta Hugo Chaveza, rząd boliwariański poczynił nadzwyczajne starania by wprowadzić nowe technologie celem zmaksymalizowania efektywności systemu poboru podatków. Ta polityka przyniosła bardzo pozytywne efekty, które pozwoliły na to, żeby wpływy z podatków spoza sektora naftowego były, poza nim,  jednym z głównych źródeł dochodów państwa. Osiągnięty poziom efektywności dostrzega się w osiągniętych celach systemu poboru podatków. Na przykład, za zgodą Centralnego Banku Wenezueli, z całej sumy pochodzącej z podatków przypadającej na rok 2010, sektor pozanaftowy wniósł 62,7%, a sektor naftowy – jedynie 37,3%.
    Według danych Seniat z 2010 roku, wpływy z podatków wyniosły 23.813,9  milionów dolarów, co stanowi 24,2% mniej niż cel ustalony na  19.162,7 milionów dolarów.
    Podatki stanowią 72% wszystkich przychodów do budżetu państwa.
  • Rezerwy walutowe. Rząd prezydenta Hugo Chaveza nadzorował z należytą starannością polityki zarządzania rezerwami walutowymi. Na początku roku 1999 rezerwy walutowe liczyły 14.334 dolarów, podczas gdy na dzień 21 października 2011 roku stan rezerw wynosił 29.810 milionów dolarów.
    Zgodnie z Ustawą o Częściowej Reformie Centralnego Banku Wenezueli, od sierpnia 2005 roku nadwyżki (te, powyżej 30.000 USD – kwoty, którą uważa się za optymalny próg rezerwy) przekazuje się poprzez Centralny Bank Wenezueli na Narodowy Fundusz Rozwoju (Fonden)*. Celem jest sfinansowanie projektów inwestycji w obszarze infrastruktury, edukacji, zdrowia i innych sektorów strategicznych.
    *Fonden również otrzymuje wsparcie z Wenezuelskiej Kompanii Naftowej (Pdvsa).
  • Dług publiczny. Suwerenność państwowa została wzmocniona poprzez wyraźnie zredukowanie długu w stosunku do wielkości jej gospodarki. W roku 2010 dług publiczny wynosił 18.6%, a w 2008 r. osiągnął poziom najniższy od 20 lat – 13,5% PKB (w 1998 r. stanowił 73,5%). Między rokiem 1988 a 1998 średnia relacja między długiem a PKB w Wenezueli wynosiła 60%.
    Wenezuela spłaciła całkowicie dług wobec Banku Światowego (BŚ) oraz Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW). W 1998 roku wynosił on 3,300 milionów dolarów. Jest to dowód na odpowiedzialność państwa w wypełnianiu swoich zobowiązań.

Ministerstwa i inne ważne instytucje gospodarcze

Organizacje pozarządowe

Fundusz Normalizacji i Certyfikatów Jakości

Rozwój społeczny

Po serii trudnych reform ekonomicznych narzuconych przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) w 1989 r., liczba Wenezuelczyków żyjących w ubóstwie eksplodowała z, już alarmującego,  poziomu 43,9% ogółu ludności do 66,5% w przeciągu jednego roku. Prezydent Hugo Chávez – wybrany w 1998 roku – już przed swoją pierwsza kadencją zauważył negatywny wpływ ubóstwa na stan państwa, spychającego miliony mieszkańców na margines społeczeństwa, wykluczającego ich z życia społecznego, gospodarczego i politycznego kraju. Wysoki poziom ubóstwa obniżał zaufanie ludzi do demokratycznych instytucji państwowych w czasie, gdy ścieżka rozwoju wydłużała się.

Dla kontrastu, inwestycje społeczne były priorytetem dla rządu prezydenta Hugo Chaveza. Wzrosły one z poziomu 8,2% PKB w 1998 r. do 19,5% w 2008 r.

W kategoriach realnych (dostosowanych do inflacji), wartość inwestycji społecznych na osobę wzrosła o 170% w latach 1998 – 2006. Nie zawiera to jednak inwestycji społecznych Pdvsa, które w 2006 r. wyniosły 7,3% PKB. Wraz z tą wartością, wydatki społeczne osiągnęły poziom 20,9% PKB w 2006 r., przynajmniej 314% więcej, niż w 1998 (w kontekście realnych wydatków społecznych na osobę).

Ta polityka przyniosła konkretne efekty, jak chociażby zredukowanie skrajnego ubóstwa o dwie trzecie w latach 1998 – 2010 oraz ogólnego ubóstwa o połowę. Według sprawozdania Panorama Social z 2011 przygotowanego przez Komisję Ekonomiczną Ameryki Łacińskiej i Karaibów (CEPAL), Wenezuela jest krajem o największych postępach w walce z ubóstwem spośród 18 państw poddanych analizie, aktualnie znajdującym się na czwartym miejscu wśród państw o najmniejszym wskaźniku ubóstwa. Ponadto, Wenezuela przeobraziła się w jeden z krajów o najmniejszym wskaźniku nierówności wśród państw Ameryki Łacińskiej.

Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) wskazuje, że Wenezuela podskoczyła o dwie pozycje w 2011 r. według Wskaźniku Rozwoju Społecznego (HDI) w porównaniu z rokiem poprzednim, znajdując się na miejscu 73. pośród krajów rozwiniętych, z wynikiem 0,735 punktu. W ostatnich latach potwierdza się rosnąca tendencja Wenezueli, ze wzrostem rozwoju o 0,039% pomimo światowego kryzysu finansowego, którego dotkliwie doświadczyło wiele państw. Należy podkreślić, że między 2006 a 2011 r. Wenezuela poprawiła swoją pozycję w tabeli państw o najlepszym HDI o 7 miejsc, zajmując trzecie miejsce na świecie wśród państw które najbardziej podniosły swoje pozycje, wedle listy przygotowanej przez UNDP. Wyprzedziły ją jedynie Hong Kong, o 14 punktowej zwyżce, oraz Kuba wraz z 10 punktami.

Służba zdrowia

Zgodnie z artykułem 83. rozdziału V o Prawach Społecznych oraz o Rodzinie zawartego w Konstytucji z 1999 r., zdrowie jest podstawowym prawem społecznym, gwarantowanym przez Państwo, jako część prawa do życia. Aby zagwarantować prawo do zdrowia, zgodnie z artykułem 84. Konstytucji Wenezueli, „Państwo stworzy oraz wyegzekwuje, a także będzie zarządzało systemem publicznej opieki zdrowotnej, o charakterze międzysektorowym, zdecentralizowanym oraz partycypującym, zintegrowanym z systemem ubezpieczeń społecznych, zarządzanym na podstawie bezpłatności, uniwersalności, integralności, równości, włączenia społecznego i solidarności. Publiczna opieka zdrowotna oraz jej obiekty są własnością państwa i nie mogą zostać poddane prywatyzacji. Zorganizowane społeczeństwo ma prawo i powinność uczestniczyć w podejmowaniu decyzji dotyczących planowania, wykonywania i kontroli konkretnych polityk dotyczących publicznych instytucji opieki zdrowotnej.” (zob. inne artykuły związane z Konstytucją Boliwariańskiej Republiki Wenezueli).

Inwestycje w służbę zdrowia

Do stycznia 2009 r. Wenezuela utrzymała poziom wzrostu 4,2% PKB w obszarze opieki zdrowotnej i nadal pogłębia strategie mające na celu zagwarantowanie bezpłatnego dostępu wszystkim Wenezuelczykom. Poziom inwestycji w ochronę zdrowia wynosił 1,46% w 1999r.
Dzięki tej polityce zdrowotnej, zostało osiągniętych wiele ważnych celów związanych z dostępem do opieki zdrowotnej. Na przykład, do stycznia 2009 r. sama Misja Barrio Adentro dała następujące rezultaty:

  • Zyskało na niej 24 884 567 Wenezuelek i Wenezuelczyków. Oznacza to, że 88,9% całej populacji zostało wsparte przez Barrio Adentro.
  • Zostało uratowanych 630 491 ludzkich istnień.

Do kwietnia 2011 r., zostało zainaugurowanych: 6 712 Poradni Ludowych; 533 Zintegrowanych Przychodni Diagnostycznych (CDI), 570 Zintegrowanych sal do rehabilitacji (SRI), 31 Zaawansowanych Technologicznie Centrów Medycznych (CAT), 13 klinik ludowych, 459 ludowych salonów optycznych oraz 3 019 punktów konsultacyjnych i klinik dentystycznych.

Przykładowe misje społeczne w służbie zdrowia:

Edukacja

Zgodnie z artykułem 102. Rozdziału VI o Prawach Kulturalnych i Edukacyjnych zawartym w Konstytucji  z 1999 r., edukacja jest prawem człowieka i podstawowym obowiązkiem społecznym, jest demokratyczna, bezpłatna i obowiązkowa. „Państwo przejmie ją jako bezsporną, niezwykle ważną funkcję na wszystkich jej poziomach i we wszystkich wariantach, oraz jako instrument poznania naukowego, humanistycznego i technologicznego w służbie społeczeństwu. Edukacja jest służbą publiczną i jest oparta na szacunku do wszystkich nurtów myślowych, mająca na celu rozwój potencjału kreatywności każdego człowieka oraz umożliwianie pełnego wyrażania swojej osobowości w społeczeństwie demokratycznym. Państwo, wraz z rodzinami i społeczeństwem, będzie wspierało proces edukacji obywatelskiej w zgodzie z zasadami zawartymi w tejże Konstytucji oraz Ustawie. (Przeczytaj również inne artykuły związane z Konstytucją Boliwariańskiej Republiki Wenezueli)

Wśród najważniejszych osiągnięć na tym polu, znajdują się nie tylko zmniejszenie analfabetyzmu w 2005 r., ale także zwiększenie liczby studentów na uniwersytetach z 400 000 pod koniec lat 90. do ponad 2 000 000 podczas rządów prezydenta Chaveza, otwarcie nowych uczelni oraz zainaugurowanie nowych programów nauczania wyższego.

Przykładowe misje społeczne w służbie edukacji:

Wyżywienie

Za koordynację polityk w tym obszarze odpowiedzialne jest Ministerstwo Władzy Ludowej ds. Żywności. Ministerstwo to ma za zadanie zagwarantowanie dostępu ludności do produktów żywnościowych poprzez regulację, formułowanie, śledzenie i ewaluację polityk w temacie handlu, wprowadzanie produktów na rynek, przemysłu oraz dystrybucji produktów żywnościowych; odbieranie, gromadzenie, przechowywanie, transport, dystrybucję, przekazywanie, dostarczanie, zapewnienie jakości oraz spożycia; kontrolę, nadzór, opodatkowanie oraz egzekwowanie wszelkich czynności związanych z magazynowaniem zbiorów rolnych; administrację, działania oraz wykorzystywanie silosów, chłodni, magazynów i depozytów zbiorów rolnych będących własnością Państwa; regulację i ekspedycję pozwoleń i innych formalności w temacie eksportu i importu w sektorze spożywczym.

Tym samym, Rząd Boliwariański stworzył misje społeczne w sektorze spożywczym, celem szybszego zaspokajania nagłych potrzeb Wenezuelczyków będących w złej sytuacji. Według Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), w ostatnim dziesięcioleciu poziom niedożywienia w Wenezueli spadł poniżej 40%.

Przykładowe misje społeczne w służbie wyżywieniu:

Prawa ludności etnicznej

To dzięki Zgromadzeniu Konstytucyjnemu z roku 1999 prawa społeczności  etnicznych są w kraju poważnie traktowane oraz rozwijane. Rozdział VIII Konstytucji z 1999 r. ustanawia zasady egzekwowania praw ludów etnicznych, co rozpoczyna artykuł 119:

„Państwo uzna istnienie ludów i wspólnot etnicznych, ich organizację społeczną, kulturę, politykę i gospodarkę, zwyczaje i obyczaje, języki i religie, a także środowisko naturalne i prawa do ziem, które zamieszkują tradycyjnie i od wieków oraz które są niezbędne aby rozwijać i zagwarantować ich sposób życia. Władzy wykonawczej będzie odpowiadać, wraz z udziałem ludów etnicznych, wyznaczanie i gwarantowanie prawa do własności wspólnej ziem, których nie będą pozbawione, niezbędnych, niekonfiskowalnych i niezbywalnych, zgodnie z postanowieniem zawartym w Konstytucji i Ustawie”.

Ponadto, Konstytucja z 1999 r. po raz pierwszy mówi o tym, iż Zgromadzenie Narodowe powinno składać się również z reprezentantów ludów etnicznych. W tej formie, 3 reprezentantów ludów etnicznych zostaje wybranych spośród wspólnot etnicznych w głosowaniu ludowym. Wkład w Konstytucję z 1999 r. miały wspólnoty etniczne, które pomogły sformułować artykuł mówiący o ich prawach.

W 2007 r. rząd stworzył Ministerstwo Władzy Ludowej ds. Wspólnot Etnicznych celem zagwarantowania efektywnego rozwoju praw ustanowionych w Konstytucji z 1999 r. Rząd również stworzył misje społeczne, aby wspomóc wspólnoty tubylcze, jak chociażby Misja Guaicaipuro (restytucja wspólnotowych praw do własności swoich ziem).

Zobacz również inne artykuły związane z Konstytucją Boliwariańskiej Republiki Wenezueli.

Misje Społeczne

Podstawowym narzędziem prezydenta Chaveza w jego kampanii przeciw ubóstwu były Misje Społeczne – specjalne programy społeczne finansowane ze środków państwowych, mające na celu zaspokoić nagłe potrzeby pojawiające się w sferach newralgicznych, przeznaczone na rozwój w sferze mieszkaniowej, edukacji, zdrowia, wyżywienia, oraz kształcenia zawodowego. Misje prowadzone były przez lekarzy, edukatorów oraz pracowników socjalnych, a skorzystały na nich tysiące ubogich wspólnot w całym kraju, mogących skorzystać z wielu usług całkowicie bezpłatnie.

Misje okazały się być skuteczne i wysoce popularne. Zapewniając zintegrowane rozwiązania problemu ubóstwa, poprawiając dostęp do kredytów, skupiając wysiłki w aspektach płciowych, rasowych i wzmacniając pozycję wspólnot, misje pomogły zmniejszyć wskaźniki ubóstwa i wytworzyły wśród ludzi świadomość społeczną. Badania wykazały, że Misje Społeczne miały wkład w redukcję ubóstwa o około 9,9% od 2003 r.

Misje boliwariańskie

Misje boliwariańskie wywodzą się z roku 2003, jako alternatywa dla zdemontowanego, surowego aparatu państwowego, dziedzictwa rządów Systemu Punto Fijo*. Od tego czasu rozwijają się programy społeczne kierowane ku usprawnieniu działań rządu w podstawowych sferach dla sektorów, o największych potrzebach społeczeństwa.

Ich powstanie jest zasługą Konstytucyjnego Zgromadzenia Narodowego – które tchnęło życie w Konstytucję Boliwariańską – oraz wielu kryzysów polityczno-gospodarczych z okresu 1999 – 2003, ze względu na reakcje sektorów narodowych i międzynarodowych przeciwnych głębokim zmianom w państwie; ich apogeum z kolei zwieńczone zostało zamachem stanu w 2002 roku i sabotażem naftowym z lat 2002 – 2003.

W połowie 2003 roku, dzięki uratowaniu Pdvsa przez stronę rządową Wenezueli, prezydent Hugo Chavez rozpoczyna formowanie Misji Społecznych, aby – wraz ze społeczeństwem – zaspokoić najważniejsze i najpilniejsze potrzeby socjalne. Rozpoczynając Misjami Barrio Adentro oraz Mercal, zainicjowanymi w kwietniu 2003 roku, Misje boliwariańskie stopniowo rozrastały się, aby – pod aktywnym patronatem społeczeństwa -zmierzyć się ze źródłami i skutkami ubóstwa i wykluczenia.

Dowiedz się więcej na temat niektórych Misji Społecznych rządu boliwariańskiego.

*System Punto Fijo był porozumieniem trzech partii politycznych – Akcji Demokratycznej (AD), Republikańskiej Unii Demokratycznej(URD) oraz Niezależnego Komitetu Politycznej Organizacji Wyborczej (Copei), podpisanym 31 października 1958 roku – kilka miesięcy po obaleniu dyktatora Pereza Jimeneza – aby zagwarantować stabilność „demokratyczną”. Partia Komunistyczna (PCV) została odsunięta od tego porozumienia, co w efekcie przyczyniło się do powstania systemu dwupartyjnego kontrolowanego przez AD i Copei.

Ważne ministerstwa i organizacje sektora społecznego

Wymiana handlowa Polska – Wenezuela

Między rokiem 2010 a 2012 zanotowano wzrost bilateralnych kontaktów handlowych, co wpłynęło pozytywnie na bilans polskiej wymiany handlowej lecz poskutkowało stratami po stronie wenezuelskiej.

Eksport z Wenezueli do Polski utrzymał się w tych latach na podobnym poziomie, w 2010 wyniósł on 33,3 milionów dolarów, w 2011 – 44,4 milionów i w 2012 – 40,7 milionów.

Jednocześnie eksport z Polski w 2012 r. osiągnął rekordowy poziom 100,9 milionów dolarów w porównaniu z 2010 r. kiedy wyniósł 22,6 milionów, a w 2011 r. – 53,7 milionów.

Bilans handlowy 2012

Wskaźniki Polska Wenezuela
Wymiana handlowa 141,6 milionów dolarów

(2012)

Import 40,7 milionów dolarów (2012) 100,9 milionów dolarów (2012)
Eksport 100,9 milionów dolarów (2012) 40,7 milionów dolarów (2012)
Nadwyżka – deficyt 60,2 milionów dolarów (2012) 60,2 milionów dolarów (2012)

Źródło: Dane pozyskane z Dziennika Statystycznego Handlu Zagranicznego Polski. Rok 2013. Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej.

Głównymi produktami importowanymi z Polski były maszyny i urządzenia mechaniczne, maszyneria i urządzenia elektryczne oraz, w mniejszej skali, nieorganiczne produkty chemiczne, produkty z żelaza i metalu, drzewo i drewno.

Według Polskiego Ministerstwa Gospodarki podstawowymi przedmiotami eksportu z Wenezueli do Polski w 2012 r. były: aluminium i produkty aluminiowe (50% całkowitego polskiego importu), organiczne produkty chemiczne (39% całkowitego polskiego importu) i tytoń (9% całkowitego polskiego importu).

Pomimo tych ważnych kontaktów handlowych, w roku 2012, Wenezuela zanotowała negatywne saldo wymiany handlowej z Polską (60,2 milionów dolarów).

Zgodnie z liczbami przedstawionymi przez Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej w pierwszym kwartale 2014 roku, wymiana handlowa utrzymała się na poziomie sprzyjającym bilansowi handlowemu Polski, jak w latach ubiegłych, eksportując z Wenezueli równowartość 7,5 milionów dolarów, a importując 11,6 milionów.

Źródła:

  • “8 nuevos trenes prestan servicio en Línea 1 del Metro de Caracas”, El Periodiquito, 29 listopada de 2011, http://www.elperiodiquito.com/article/44237/8-nuevos-trenes-prestan-servicio-en-Linea-1-del-Metro-de-Caracas
  • “Konstytucja Boliwariańskiej Republiki Wenezueli ”, Opublikowana w Dzienniku Urzędowym z 30 grudnia 1999, nr 36 860.
  • Stan niebezpieczeństwa żywieniowego na świecie, ONZ El estado de la inseguridad alimentaria en el mundo, FAO, p. 52, http://www.fao.org/docrep/014/i2330s/i2330s.pdf
  • Rząd on-line, “Misiones”.
  • Informacja o Rozwoju Ludzkości z 2011 r., PNUD, pp. 149-151,http://www.pnud.org.ve/images/stories/Pobreza/hdr_2011_es_complete.pdf
  • Ministerstwo Władzy Ludowej ds. Komunikacji i Informacji, “Ya van 10 años de logros”. 5 lutego 2009.
  • Ministerstwo Władzy Ludowej ds. Komunikacji i Informacji Venezuela de Verdad“La deuda pública venezolana ha bajado más de un 50% en los últimos 10 años” .
  • Ministerstwo Władzy Ludowej ds. Komunikacji i Informacji  “Barrio Adentro ha beneficiado 88,9% de la población”. 13 stycznia 2009
  • Ministerstwo Władzy Ludowej ds. Komunikacji i Informacji “Venezuela segundo lugar en América Latina en matrícula de educación superior”. 13 stycznia 2009
  • Venezuela (República Bolivariana de Venezuela), Studium Ekonomiczne Ameryki Południowej i Karaibów, CEPAL, lipiec de 2011, pp. 1, http://www.eclac.org/publicaciones/xml/1/43991/EEE-Venezuela.pdf
  • Bank Centralny Wenezueli. http://www.bcv.org.ve/
  • Balanza Comercial, Venezuela, Ministerstwo Przemysłu, Handlu i Turystyki, wrzesień 2011, http://www.oficinascomerciales.es/icex/cda/controller/pageOfecomes/0,5310,5280449_5307910_5309111_0_VE,00.html
  • Panorama Social de América Latina, CEPAL, 29 listopada de 2011, pp. 13, http://www.cepal.org/publicaciones/xml/1/45171/2011-818-PSE-Sintesis-Lanzamiento-WEB.pdf
  • CAF ultima con Venezuela el proyecto para la renovación del metro de Caracas”, Diario Vasco, 21 lutego de 2009, http://www.diariovasco.com/20090221/economia/ultima-venezuela-proyecto-para-20090221.html
  • Balanza Comercial, Venezuela, Ministerstwo Przemysłu, Handlu i Turystyki, wrzesień 2011, http://www.oficinascomerciales.es/icex/cda/controller/pageOfecomes/0,5310,5280449_5307910_5309111_0_VE,00.html